Szacuje się, że około 30% wszystkich nowotworów złośliwych powstaje w wyniku wysokiej genetycznie uwarunkowanej predyspozycji. Nowotwory dziedziczne mogą powstać w wyniku predyspozycji jednogenowej (mutacja w jednym genie silnie predysponuje do zachorowania) lub predyspozycji wielogenowej (uszkodzenie kilku genów predysponuje do zachorowania).
Uszkodzone geny i zespoły przez nie wywołane mogą charakteryzować się tak zwaną wysoką lub niską penetracją. Penetracja określa prawdopodobieństwo zachorowania u nosicieli mutacji. Do genów o wysokiej penetracji (ryzyko zachorowania na nowotwór złośliwy sięga nawet 80%) należy m.in. gen BRCA1(pierś/jajnik), geny MSH2, MLH1 (jelito grube/trzon macicy). Do genów o niskiej penetracji należą m.in. gen NOD2, CHEK2, p16 (ryzyko zachorowania sięga 10-20%).
Rak piersi jest najczęstszym nowotworem złośliwym u kobiet. W Polsce co roku rejestruje się około 10 tys. nowych przypadków. Ocenia się, że gen BRCA1 jest odpowiedzialny za około 3-5% wszystkich raków piersi i około 14% wszystkich raków jajnika. Mutacja w genie BRCA1 zwiększa u kobiety ryzyko zachorowania na raka piersi około 10 krotnie, a na raka jajnika nawet 30-40 krotnie. Kobieta z mutacją BRCA1 ponosi 70-80% ryzyko raka piersi i około 40-50% ryzyko raka jajnika.
Nosicielstwo mutacji BRCA1 predysponuje do rozwoju raka piersi i/lub jajnika: w młodym wieku (średnio 42-45 lat), są to często nowotwory obustronne, mogą rozwijać się wieloogniskowo, mają wysoki stopień morfologicznej złośliwości, charakteryzują się najczęściej negatywną ekspresją receptorów estrogenowych i progesteronowych.
Gen BRCA1 badamy u kobiet, u których w rodzinie spełnione są następujące kryteria rodowodowo-kliniczne:
- 3 przypadki raka piersi i/lub jajnika w rodzinie niezależnie od wieku – mówimy wtedy o diagnozie definitywnej,
- 2 przypadki raka piersi i/lub jajnika (1 przed 50 rokiem życia) – mówimy wtedy o diagnozie z dużym prawdopodobieństwem,
- 1 przypadek raka piersi i/lub jajnika w rodzinie, jeśli jest to :
- rak piersi poniżej 40 roku życia,
- rak rdzeniasty lub atypowy rdzeniasty,
- rak piersi u mężczyzny,
- rak piersi i jajnika u tej samej osoby,
- obustronny rak piersi.
- Osobie z mutacją w genie BRCA1 zaleca się następującą profilaktykę (schemat badań profilaktycznych):
- badanie palpacyjne piersi (przez pacjentkę, lekarza),
- mammografię od 35 roku życia co 12 miesięcy,
- USG piersi od 25 roku życia co 12 miesięcy (6 miesięcy po mammografii),
- USG dopochwowe od 30-35 roku życia co 12 miesięcy,
- marker Ca 125 od 30-35 roku życia co 12 miesięcy (naprzemiennie z USG dopochwowym),
- przeciwwskazana jest antykoncepcja hormonalna w młodym wieku (do 25 roku życia); jeśli chodzi o HTZ – w przypadku konieczności jej stosowania zaleca się terapię estrogenową, niskodawkową, przezskórną i krótkoterminową,
- wskazana adnexectomia po 40 roku życia (usunięcie przydatków),
- mężczyźni – badanie PSA co 12 miesięcy od 50 roku życia, badanie urologiczne co 12 miesięcy
W przypadku rozpoznania raka piersi u pacjentki z mutacją BRCA1 zalecana jest odmienna od standardowej chemioterapia (z cisplatyną) – zalecany jest w takim przypadku kontakt z Ośrodkiem Szczecińskim prowadzącym Program Kliniczny.
Pacjenci ze spełnionymi kryteriami rodowodowo-klinicznymi mogą zgłosić się na badanie genetyczne do Onkologicznej Poradni Genetycznej, gdzie można wykonać badanie nieodpłatnie w ramach Programu Ministerialnego lub NFZ. Na pierwszą wizytę do Poradni wymagane jest skierowanie od lekarza POZ, lekarza onkologa, czy ginekologa (lekarz musi mieć podpisaną umowę z NFZ).
opr.: dr Monika Siołek
specjalista genetyki klinicznej
Poradnia Genetyczna
Świętokrzyskie Centrum Onkologii
ul. Artwińskiego 3
25-734 Kielce
Tel. 41 367 44 27
Poniedziałek – czwartek 8.00-12.30
Piątek 8.00-10.00